„Pierwsza spółdzielnia uczniowska na ziemiach polskich powstała w październiku 1900 r. Założyła ją w Pszczelinie pod Warszawą wraz z proboszczem i grupą zapaleńców nauczycielka z Kongresówki, Jadwiga Dziubińska (1874-1937). Chciała dać swoim wychowankom lekcję zbiorowej zaradności, nauki gospodarowania i szacunku dla uczciwie zarobionych pieniędzy. Przy organizowanych przez Towarzystwo Pszczelarsko – Ogrodnicze kursach rolniczych powstał sklepik i kasa wzajemnej pomocy. Kiedy Jadwiga Dziubińska przeniosła się na Kujawy, by objąć kierownictwo szkoły gastronomicznej dla wiejskich dziewcząt w Kruszonku, założyła spółdzielnię uczniowska, która organizowała całe życie szkoły i internatu na zasadach samorządności. Dziewczęta same obliczały koszty utrzymania i same troszczyły się o zaopatrzenie.

W szkole podstawowej pierwszą spółdzielnię tzw. szkolną kooperatywę, założył w 1912 r. w Mińsku Mazowieckim Roman Kluge, również nauczyciel. On także jest autorem pierwszej broszury dotyczącej szkolnego ruchu spółdzielczego, pt. „Kooperatywa w szkole”.

Do wybuchu pierwszej wojny światowej na ziemiach polskich działało zaledwie osiem spółdzielni uczniowskich. W okresie zaborów propagowali ten rodzaj aktywności młodzieży znani pedagodzy, między innymi Maria Orsetti oraz Franciszek Dąbrowski. Później swój entuzjazm dla spółdzielczości uczniowskiej okazywali pisarze: Janusz Korczak (powieść pt. Bankructwo małego Dziecka, 1924 r.) i Jan Wolski (Czy to bajka czy nie bajka, 1925 r.). F. Dąbrowski wydał w 1925 r. podręcznik pt. „Spółdzielnie uczniowskie”, który obowiązywał przez wiele lat. W okresie od 1936 r. do 1939 r. wychodziło niezwykle popularne czasopismo „Młody Spółdzielca”. Pisywali do niego m.in. M. Dąbrowska, J. Korczak, G. Morcinek, E. Szelburg – Zarembina. Przed wybuchem II wojny światowej w polskich szkołach istniało już 8000 spółdzielni. Obejmowały one 30% szkół. Prócz sklepików prowadziły introligatornie, biblioteki i bufety.

Okupację przetrwało zaledwie kilkanaście spółdzielni, lecz w 1949 r. było ich już zarejestrowanych 14700. Zrzeszały 1,5 mln. członków. W latach 70-tych polska spółdzielczość uczniowska (obok francuskiej, brytyjskiej, szwedzkiej i duńskiej) była zaliczana do najprężniej działającej w świecie. W tym okresie pojawiło się mnóstwo książek – instruktarzy dla uczniów i opiekunów spółdzielni. Tematyka ich była bardzo szeroka. Uczniowie mogli nauczyć się jak zakładać ule, jak hodować króliki, nutrie, kury czy nawet jedwabniki. W ramach spółdzielni uczniowskich działały introligatornie, zakłady fryzjerskie, pracownie fotograficzne, wytwórnie zabawek i wyrobów z wikliny, a nawet zakłady krawieckie i dziewiarskie. Nawyk oszczędzania kształciły Szkolne Kasy Oszczędności (SKO), które z czasem przekształcono w Kasy Spółdzielcze.

W grudniu 1979 r. Polacy zostali zaproszeni do Paryża na I Międzynarodowe Sympozjum Spółdzielczości Szkolnej, zorganizowane przez UNESCO w ramach obchodów Międzynarodowego Roku Dziecka, ogłoszonego przez UNICEF

Lata 90-te to okres trudny dla spółdzielczości, również uczniowskiej. Ten próg przetrwało zaledwie 3000 szkolnych kooperatyw. Wielu ludziom, szczególnie nie znającym historii, słowo „spółdzielczość” kojarzyło się źle (niestety sytuacja w wielu przypadkach trwa do dziś). Dyrektorzy szkół chętnie pozbywali się kłopotu. Z powodu problemów finansowych w wojewódzkich związkach „Samopomoc Chłopska” i „Społem” zlikwidowano stanowiska pracowników, którzy odpowiadali za działalność spółdzielczości uczniowskiej i często opiekowali się kilkunastoma szkołami.

Aby zapobiec zapaści, w jakiej znalazły się szkolne spółdzielnie w 1993 r. powstała Fundacja Rozwoju Spółdzielczości Uczniowskiej. Mieści się w Krakowie, przy Placu na Groblach – w sąsiedztwie Wawelu. Patronuje jej Minister Edukacji Narodowej i Krajowa Rada Spółdzielcza. Prezesem Fundacji jest Michał Zaremba, który jest również pełnomocnikiem Krajowej Rady Spółdzielczej ds. spółdzielczości uczniowskiej.

Dzięki działalności Fundacji dzisiaj mamy ok. 6000 spółdzielni uczniowskich, najwięcej w województwach: małopolskim, śląskim, mazowieckim, warmińsko – mazurskim i świętokrzyskim.

Prowadzą one swoje sklepiki, zaopatrują je, nierzadko organizując własny wypiek ciast sprzedawanych na terenie szkoły. Poprzez udział w różnych konkursach (np. „Na najlepiej pracującą spółdzielnię uczniowską”, „Zdrowa przyroda, zdrowa żywność, zdrowy człowiek” czy „Dziś oszczędzasz w SKO – jutro w banku spółdzielczym”) zdobywają dodatkową wiedzę, ucząc się przy tym samodzielności oraz praktycznego działania, tak potrzebnego potem w dorosłym życiu.

Ciekawymi formami działalności spółdzielczości uczniowskiej są np.:

• organizacja konkursów rysunkowych dla dzieci,
• olimpiad o tematyce spółdzielczej m. in. z okazji 100-lecia banków spółdzielczych oraz olimpiady z okazji Kongresu pod hasłem „Wiem wszystko o polskiej spółdzielczości”,
• corocznie organizowanych konkursów dla opiekunów SU – organizatorów turystyki i rekreacji w szkole,
• sejmików samorządowych SU,
• obozów, kolonii, zielonych szkół,
• pomocy dla dzieci domów dziecka, niepełnosprawnych, biednych itp.

Spółdzielczość uczniowska jest integralną częścią spółdzielczości dorosłych. Odgrywa ona znaczącą rolę w rozwoju dzieci i młodzieży i w ich spółdzielczym wychowaniu. Poprzez uczestnictwo w samorządowej organizacji, jaką jest Spółdzielnia Uczniowska młodzież może się nauczyć demokracji i współodpowiedzialności, ma również ułatwiony start do odpowiedzialnej, obywatelskiej dorosłości.

Spółdzielnia Uczniowska uczy dobrego gospodarowania, szacunku dla uczciwie zarobionych pieniędzy, a przede wszystkim zespołowej pracy i zbiorowej zaradności, a są to umiejętności bardzo cenione na obecnym rynku pracy.

Wartości wychowawcze Spółdzielni Uczniowskiej są najważniejsze i stanowią o jej całej działalności gospodarczej, która w związku z tym musi opierać się na pełnej samorządności uczniów. Prawdziwa samorządność polega na samodzielnym wykonaniu podjętych zadań. Bardzo ważna jest rola opiekuna spółdzielni uczniowskiej. Dobry opiekun SU potrafi wyzwolić w uczniach twórczą inicjatywę i chęć działania.

Spółdzielnia Uczniowska w sposób naturalny włącza młodzież w życie lokalnego środowiska. Młodzi spółdzielcy nawiązują rozmaite kontakty z dorosłymi, muszą załatwiać „dorosłe sprawy” takie jak zakup towarów do sklepiku czy transport. W ten sposób uczą się samodzielności w rzeczywistych sytuacjach.

Nauczycielom, jak również rodzicom, powinno zależeć na tym, aby dzieci przygotowały się do dorosłego życia ucząc się praktycznego myślenia, kalkulowania i rozważnego podejmowania decyzji.

W Spółdzielni Uczniowskiej obowiązują te same struktury władzy i zasady działania jak w spółdzielczości dorosłych, oparte na przepisach znowelizowanego Prawa Spółdzielczego.

Działalność spółdzielczości uczniowskiej koordynuje, inspiruje i nadzoruje Fundacja Rozwoju Spółdzielczości Uczniowskiej”.